NRC Handelsblad pleit op 5 augustus 2020 voor Europese regelgeving om het plasticprobleem aan te pakken, maar pakt daarbij niet echt door. Dat is dringend nodig omdat er niet alleen een probleem is met plastic, maar omdat het inzamelen van afval door de overheid op allerlei punten problematisch is. Zwerfafval, slechte sorteerdiscipline van consumenten en de verwerking van het ingezamelde afval zijn allemaal een probleem van de overheid. Niet alleen in Nederland, maar elders in de EU nog meer en buiten de EU is het bijkans rampzalig.
Consumenten en de industrie blijven buiten schot. Zodra een product verkocht is, heeft de consument er de verantwoordelijkheid voor. Ons juridisch systeem gaat er impliciet vanuit dat al ons eigendom van waarde is voor de eigenaar. Ja, in de 19e eeuw misschien. Maar vooral de afgelopen decennia is dat in een duizelingwekkend tempo veranderd. We kopen massaal spullen die we kort erna weer loslaten. Weg ermee, niet ons probleem. Ook voor de armsten in de wereld is een plastic zakje niets waard en dus stemde in mei het parlement in Nigeria voor een ban op plastic zakjes met torenhoge boetes.
Daarom moet de EU haar ‘soft power‘ juist op dit terrein laten gelden met een radicale maatregel die de planeet kan redden en ook nog eens voor ongekende innovatie en productiviteit kan opleveren: statiegeld op alles! Dit valt bij uitstek binnen de competentie van de EU en er is draagvlak voor. Als er maar een goed ‘level playing field’ blijft voor de industrie wordt geen enkele ondernemer achtergesteld op anderen, de vrije markt krijgt er een prachtige uitdaging bij.
Voor consumenten is de maatregel kostenneutraal. Je betaalt iets meer voor al je producten, maar je krijgt het ook weer allemaal terug. Heb je er geen zin in het statiegeld te claimen, dan is er wel iemand anders die dat wil. Geen problematische ‘diftar’-afvaltarieven nodig. Kinderen kunnen hun zakgeld aanvullen door plastic zakken uit de struiken te vissen. In elke drukke winkelstraat staat iemand te bedelen om de verpakking van de snacks waar je mee rondloopt. Je kan je vuilniszak op Marktplaats te koop zetten. De overheid verzamelt dan nog voornamelijk biologisch afval in. Het plastic velletje om de komkommer is dan snel verdwenen omdat weinig consumenten de moeite willen doen het statiegeld erop te claimen en liever de komkommer zonder kopen, de kortere houdbaarheid voor lief nemend.
Dit dwingt de industrie om na te denken over hoe het product terug zal komen. Extra (soorten) verpakking om de consument in de supermarkt mee te verleiden krijgen dan wel een prijs terwijl het nu spotgoedkoop is. Minder verpakking en hergebruik worden dan lonend. Comfort voor de consument om de verpakking schoon te kunnen aanleveren en ondertussen te bewaren telt dan mee bij de aankoopbeslissing.
Als de EU zich met dit niet uitgesproken rechts of links onderwerp profileert treedt ‘The Brussels Effect‘ in werking. Producenten wereldwijd richten zich op de normen in de EU en aanverwante markten. Het plastic zakje dat in Nigeria door de struiken waait wordt dan plots wel geld waard omdat iemand het naar de EU kan brengen. Het ligt dan zelfs meer voor de hand dat men in Lagos het statiegeldschema van de EU krijgt.
Omdat een miljoen burgers de Europese Commissie rechtstreeks en redelijk dwingend om maatregelen kunnen vragen waarbij de Europese Raad (en de industrielobby) dan gepasseerd kan worden ben ik samen met Europeanen uit andere lidstaten een Europees burgerinitiatief begonnen genaamd returnto.eu. Het is in het belang van de Commissie om dit onbekende directe mandaat van Europese burgers te omarmen om zelf eens goed voor de dag te komen. Om zover te komen willen we vooral met dorpen en steden in de hele EU samenwerkingen opzetten omdat zij er een groot belang bij hebben. Het is makkelijker en goedkoper om de burgers met de eigen communicatiekracht op te roepen dit te steunen dan welke maatregel dan ook om zwerfafval tegen te gaan of afval te sorteren.
Initiatiefnemer Return to EU-burgerinitiatief, Reinder Rustema